Szczygieł (Carduelis carduelis)

Szczygieł (Carduelis carduelis) – gatunek małego ptaka z rodziny łuszczaków (Fringillidae).

Występowanie

Zamieszkuje Europę od atlantyckich wysp i zachodniej Europy (poza Skandynawią) do środkowej Azji na wschodzie oraz większość Azji Mniejszej i Afryki północnej. Częściowo osiadły, a w niektórych regionach wędrowny. Jedynie populacje z północnej Europy i Azji odlatują w kierunku południowo-zachodnim nad Morzem Śródziemnym i do zachodniej Europy. Dołączają tam do lokalnych, osiadłych szczygłów. Wiosną, podobnie jak osobniki koczujące, powracają na tereny lęgowe. Wyróżnia się 12 podgatunków.
W Polsce średnio liczny ptak lęgowy na całym niżu. Regularnie zimuje w kraju.

Cechy gatunku

Należą do najładniej i najjaskrawiej upierzonych europejskich ptaków. Obie płci są podobnej wielkości. Najbardziej charakterystyczną cechą jest karminowoczerwona “twarz” (maska), kontrastująca z czarnym wierzchem głowy i pręgą za uszami (zausznicami) oraz z białymi policzkami. Upierzenie na grzbiecie kasztanowobrązowe, boki głowy (policzki), podgardle, pierś biała z niewyraźną brązową przepaską, brzuch i kuper białe. Rozwidlony ogon czarny, skrzydła również czarne z szeroką żółtą pręgą. Szczygły mają żółtobiałe dzioby, ciemniejsze na końcach. Tęczówki oczu, podobnie jak nogi, są brązowe. Młode ptaki brązowoszare z ciemniejszymi, nieregularnymi podłużnymi prążkami, jedynie skrzydła podobnie jak u dorosłych czarne z żółtym pasem. Nie występuje też u nich charakterystyczny rysunek na głowie, choć widać już kombinację żółto-czarno-białej barwy na skrzydłach. Pod względem rozmiaru jest mniejszy od wróbla i ma rozwidlony ogon.
Różnica między płciami w ubarwieniu jest trudna do zauważenia w terenie. U samca czerwona maska nad okiem dotyka i czasami przekracza oko, pod skrzydłem czarne ubarwienie. U samicy maska kończy się w połowie głowy i jest koloru ciemnopomarańczowego, głowa jest bardziej okrągła niż u samca, a pod skrzydłem kolor jest brunatny do szaro-zielonego. Pewne określenie płci zapewnia jednak dopiero obserwacja ptaka trzymanego w ręku.
W czasie lotu szczygły od innych gatunków ptaków łatwo odróżnić po ubarwieniu skrzydeł, głowy i ogona. Ze względu na ubarwienie, ruchliwość i śpiew szczygły chętnie hodowano w klatkach, ale obecnie w większości krajów są pod ochroną.
Nie jest to ptak bardzo płochliwy. Często można go zobaczyć jak przelatuje z miejsca na miejsce, zatrzymując się na różnych drzewach, krzewach i roślinach zielnych. Szczygieł lata szybko i falistym torem.

Wymiary średnie

Długość ciała: ok. 12 cm
Rozpiętość skrzydeł: ok. 23 cm
Masa ciała: ok. 16 g

Głos

Samiec śpiewa świergotliwie na wzniesionych stanowiskach dość przyjemną dla ludzkiego ucha melodię – miękkie, kilkakrotnie powtarzane wabiące tony, które przeplatają trele i świergot. Jednocześnie zwykle wykonuje żwawe ruchy całym ciałem. W powietrzu ptaki przywołują się charakterystycznym wabieniem “didlit szczyglik szczygelit” lub “cit wit”, którego nie można pomylić z żadnym innym gatunkiem.

Siedliska

Wszelkie zadrzewienia typu parkowego. Lęgnie się na obrzeżach lasów liściastych i mieszanych, często sady, polany, aleje, kępy drzew, nadrzeczne łęgi i ogrody. Najchętniej zasiedla tereny uprawne, gdzie pola i sady przeplatają się z widnymi lasami. Unikają zwartych kompleksów leśnych. Poza sezonem lęgowym żerują jednak na terenach otwartych, gdzie mogą znaleźć rośliny produkujące nasiona. W czasie lęgów trzymają się przeważnie koron drzew.

Okres lęgowy

Wyprowadza 2-3 lęgi od połowy kwietnia do początków lipca.

Gniazdo

Na końcu długiej, bocznej gałęzi drzewa liściastego daleko od pnia lub w gęstwinie, wyjątkowo sosny, na wysokości od 3 do 6 m. Jest misternie uwite z gałązek, traw, mchu, korzonków spojonych pajęczynami i wysłane puchem oraz włosiem. Mają kształt grubościennej czarki. Ptaki dobrze je ukrywają.

Jaja

Składa 4-6 różnobiegunowych niebieskawych jaj, o wyraźnie zaostrzonym wąskim biegunie, o średnich wymiarach 17×13 mm. Występuje na nich brązowawe nakrapianie, liczniejsze na tępym końcu.

Wysiadywanie

Tylko samica wysiaduje jaja przez okres 13–14 dni. W tym czasie samiec ją karmi. Pisklęta, rzekome gniazdowniki, wylatują z gniazda po 13–15 dniach karmienia.

Pożywienie

Głównie nasiona chwastów, ale również wiosną i latem drobne owady (szczególnie mszyce, drobne chrząszcze, gąsienice i dwuskrzydłe) i nasiona drzew. Zaobserwowano, że zjada nasiona przynajmniej 152 gatunków roślin, a wiosną również pąki drzew.
W atlasach i przewodnikach szczygły przedstawia się najczęściej na oście lub łopianie, ponieważ ich ulubionym i podstawowym pokarmem są ich dojrzałe nasiona. Sama nazwa łacińska wywodzi się od carduus, co oznacza oset. Żywi się jednak również drobonasiennymi chwastami takimi jak u mniszków i cykorii.
Przeważnie je prosto z rośliny. Zawisa przy tym na niej w akrobatycznych pozach. Ciekawym aspektem jest specjalizacja pokarmowa u obu płci. Samiec ma trochę dłuższy dziób i dlatego wybiera nasiona, które położone są głębiej w koszyczkach ostu. Natomiast samica zadowala się zwykle nasionami rosnącymi na jego powierzchni. Dzięki temu partnerzy, ale i osobniki różnych płci nie będące związane ze sobą, nie konkurują wzajemnie o pokarm. Od jesieni i zimą szczygły można zobaczyć w trakcie koczowania na ugorach, odłogach, terenach przeznaczonych pod zabudowę, na obszarach porośniętych roślinnością ruderalną lub na niezaoranych polach (zwłaszcza pojawiają się tam gdzie rośnie oset i łopian). Pokarmu poszukują wtedy skupione w stadach z innymi ziarnojadami. Gdy w danym miejscu zabraknie pokarmu przenoszą się gdzie indziej, choć nie mają wybranego kierunku przenosin.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.