Myszołów zwyczajny, myszołów (Buteo buteo) – gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Zamieszkuję Europę Środkową i Wschodnia, w tym Polskę.

Występowanie

W Polsce średnio liczny ptak lęgowy, stosunkowo najbardziej rozpowszechniony spośród wszystkich ptaków drapieżnych, jednak lokalnie bywa nieliczny. Gniazda może mieć u nas 40 000 par. Można go spotkać w całym kraju, również na wyżynach i w górach. Na zachodzie kraju zasiedla głównie krajobraz rolniczy. Na obszarach o największym zagęszczeniu na 100 km2 znajduje się 90 par lęgowych. Przybywa do Polski też w czasie przelotów, od końca lutego do marca, połowy kwietnia, i jesienią od września do listopada, a nawet do pierwszych dni grudnia. Migrują wtedy przez kraj ptaki z północnej i północno-wschodniej Europy, najliczniej wzdłuż Wybrzeża (zdarzały się przypadki stwierdzeń 100–200 osobników w ciągu jednego dnia), dolin rzecznych i górskich przełęczy. Przeloty w głębi lądu są mniej zauważalne. Jest ptakiem częściowo wędrownym, niektóre osobniki pozostają na zimę w kraju, inne we wrześniu odlatują do południowo-zachodniej Europy, np. Francji. Najchłodniejszą porę roku większość pozostałych drapieżników spędza w zachodniej Polsce, dużo rzadziej w północno-wschodniej. Liczebność polskiej populacji nadal rośnie.

Cechy gatunku

Myszołów to najpospolitszy i najbardziej rozprzestrzeniony średniej wielkości ptak szponiasty Europy. Charakteryzuje go krępa budowa ciała, szerokie, zaokrąglone skrzydła oraz krótki, szeroki ogon. Samica nieco większa od samca, ale obie płci ubarwione jednakowo. Upierzenie jest na tyle zmienne, że trudno znaleźć dwa identycznie upierzone ptaki. W zależności od podgatunku i odmiany barwnej (polimorfizm wewnątrz podgatunku o szerokiej skali form przejściowych) ubarwiony od jasnokremowego po ciemnobrunatny. Można spotkać nawet białe ptaki z ciemnymi plamami na nadgarstkach i ciemno obwiedzionymi skrzydłami. Wydziela się jednak 2 skrajne formy barwne:

• ciemnobrunatną
• jaśniejszą z ciemniejszym wierzchem ciała i białawym spodem z brązowymi plamami. U tych osobników na spodzie widoczne są blade poprzeczne prążki.

Często występuje szary nalot. Wierzch jest ciemniejszy. Dziób ciemny (popielaty) na końcu czarny o żółtej woskówce, krótka szyja, nogi żółte z upierzonym tylko w górnej części skokiem. Piwny kolor tęczówki. Na piersi widać jasną plamę w kształcie podkowy. Na lotkach i sterówkach widać pręgi. Szerokie, zaokrąglone skrzydła trzyma w locie lekko uniesione na kształt litery V, a krótki ogon jest wachlarzowato rozłożony. W powietrzu może ruszać się dość ociężale, ale jednak potrafi sprawnie wykorzystywać prądy powietrza na szybowanie. Nadaje mu to zwartą sylwetkę. Wędruje indywidualnie lub w grupach liczących do 30 osobników.

W porównaniu z myszołowem włochatym, zamieszkującym nieco inne tereny, lasotundrę i tundrę, który ma skoki upierzone po palce, myszołów zwyczajny skoki posiada nagie. Jest większy od wrony, gawrona lub kruka.

Pierzenie odbywa od marca do listopada

Wymiary średnie

Siedliska

Otwarte tereny w pobliżu lasu lub z śródpolnymi zadrzewieniami, kępami i szpalerami drzew, gdzie gniazduje. Preferuje ich obrzeża lub kompleksy bardziej rozrzedzone. Miejscem polowań są głównie pola, łąki, stepy, bagna na nizinach i terenach górskich. Spotykany też w wiejskich parkach. Pierwotnym siedliskiem myszołowa były położone wgłębi fragmenty obszarów leśnych, gdzie niektóre z nich również obecnie tam przebywają. Jest jednym z najczęściej widywanych ptaków w trakcie jazdy samochodem, przesiaduje na przydrożnych drzewach i słupach.
Ponieważ jest ptakiem częściowo wędrownym część osobników znajduje się na lęgowiskach zimą.

Toki

Podczas łączenia się w pary wiosną ptaki wykonują imponujące loty na dużych wysokościach. W trakcie tego podniebnego krążenia co jakiś czas pikują pionowo na ziemię. W ten sposób wyznaczają obszar swego terytorium i przy okazji odstraszają inne myszołowy. Słychać jednocześnie ich żałosny daleko niosący się przeciągły głos, przypominający miauczenie, podobne do “hije -hije – hije (sójka potrafi go naśladować, więc może być źle interpretowany). Wyżej i dłużej odzywa się samica, krótszy i niższy jest głos samca. Rzadziej usłyszeć można słabe gek – gek- gek. W późniejszym okresie gniazdowania myszołowy prowadzą już mniej rzucający się w oczy tryb życia, bardzie związany z kompleksami leśnymi. Są bowiem ptakami płochliwymi. Monogamiczne pary są sobie wierne przez długi czas, czasem nawet do końca życia.

Gniazdo

najduje się na skraju lasu lub w małej kępie drzew. Miejsca na lęg wybierane są w połowie kwietnia, a umieszczone na drzewie, w pobliżu pnia lub przy rozwidleniu gałęzi, najczęściej na dużej wysokości. Mają średnicę ok. 1 metra. Od spodu uwite z gałęzi i patyków, wewnątrz wysłane wrzosem, trawą lub sierścią zwierząt, niekiedy małymi, zielonymi gałązkami sosny lub świerku. Ma kolisty kształt. Gniazda są zwykle wykorzystywane przez kilka lat, co powoduje powstawanie rozbudowanych półmetrowych (pod względem wysokości) niedostępnych konstrukcji. Tylko wyjątkowo zakłada gniazdo na pojedynczych drzewach.
Uważa się, że jest to jeden z najmniej wybrednych krajowych ptaków pod względem wyboru miejsca na lęgowisko.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg w kwietniu lub maju, składając 3 do 4 jaj białych mniej lub bardziej upstrzonych szaro-fioletowymi, żółtawymi, rdzawymi i ciemnobrązowymi plamami. Mają wymiary około 55,8 na 44,6 mm. Na wielkość lęgu oraz sukces lęgowy wpływa liczność populacji myszy polnych na danym terenie. Ptaki te wyprowadzają jeden lęg w ciąg roku.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres około 30–35 dni przez obydwoje rodziców, którzy po wykluciu oboje karmią swe młode. Młode jako rzekome gniazdowniki są opierzone popielatym puchem. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 45–50 dniach. Gdy to się stanie obserwować można szybujące nad łąkami lub lasami rodziny myszołowów.
Najdłużej żyjący myszołów zwyczajny, którego wiek oznaczył człowiek, miał 24 lata.

Pożywienie

Drobne kręgowce chwytane na ziemi. Jeśli ma okazję, zjada padlinę. Wiele dyskutuje się na temat szkodliwości tego ptaka na działalność człowieka. Badania składu diety myszołowa dowiodły, że 70% pożywienia stanowią norniki zwyczajne, a tylko 30% mniejsze ptaki, krety, płazy, gady, dżdżownice, ślimaki i większe owady np. chrząszcze. Na ptaki, dochodzące do wielkości gołębia, poluje przeważnie w trakcie śnieżnych i srogich zim, gwałtownym atakiem z góry. Identyfikowano też resztki zwierzyny łownej m.in. resztki dzikich królików, kuropatw, bażantów i zajęcy (przeważnie zimą), ale ptak polował wtedy głównie na osobniki chore lub zjadał wcześniej już padnięte ofiary innych drapieżników. Potrafił też złowić nawet łasicę lub gronostaja. Niestrawione resztki pokarmu zwraca w postaci wypluwek.

Poluje na otwartych przestrzeniach oddalając się od gniazda w czasie lęgów na kilka kilometrów. W czasie patrolu krąży wtedy nad ziemią i szybuje, co daje mu szerokie pole widzenia. Gdy wypatruje zdobyczy w powietrzu zdarza mu się zwisać na chwilę (przy silnych poziomych podmuchach) i trzepotać skrzydłami. Kiedy ją upatrzy nagle spada na nią z wysokości kilkunastu metrów. Obserwuje się go najczęściej czatującego na ofiarę z wysokiego punktu w terenie, jak drzewo, słup, duży kamień, a w czasie sianokosów na kopach siana, w ramach polowania z zasiadki. Zdobycze łapie z ziemi, chwyta i zabija rozszarpując szponami. Nie goni i nie chwyta ptaków w locie. Jesienią i zimą widuje się go na w dużych grupach na odsłoniętych terenach łąk i niezaoranych pól uprawnych. Zimą częściej widuje się te drapieżne ptaki w okolicach dróg, które odwiedzają w poszukiwaniu potrąconych zwierząt oraz myszy zamieszkujących przydrożne zarośla. Tam szuka norników zwyczajnych, które są najczęstszym jego pokarmem. Gdy dane siedlisko jest bardzo bogate w gryzonie może na nim żerować nawet kilkadziesiąt osobników (również zimą). Dzięki temu eliminują one liczebność szkodliwej dla człowieka drobnej zwierzyny. Nie przekłada się to jednak na nadmierne rozmnażanie myszołowów w takim środowisku, co często jest mylnie w ten sposób tłumaczone. Trzeba pamiętać, że również je dotykają choroby i wypadki, a w ekosystemach, w których występują, ilość pokarmu przewyższa zdolności łowieckie drapieżników. Niszczenie gniazd przez człowieka lub celowe odstrzały nie są zatem uzasadnione. Głównymi naturalnymi zagrożeniami dla tych ptaków są kuny leśne, puchacze, orły przednie i jastrzębie.

Ochrona

Objęty ochroną gatunkową ścisłą.