Pleszka zwyczajna, pleszka (Phoenicurus phoenicurus) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny muchołówkowatych (Muscicapidae).

Występowanie

Zamieszkuje niemal całą Europę, środkową Azję i Bliski Wschód. Migruje na duże odległości. Zimuje w Afryce na północ od równika i na Półwyspie Arabskim (przeloty od kwietnia do maja i od września do października).
W Polsce szeroko rozpowszechniony na całym niżu, ale nieliczny ptak lęgowy.

Cechy gatunku

Ptak o smukłej sylwetce i długich nogach. U samców część twarzowa głowy i gardło są czarne, czoło i brwi białe (białe plamy). Wierzch głowy i grzbiet niebieskoszare. Skrzydła brązowe z beżowymi brzegami piór. Pierś i boki rude, brzuch biały, pokrywy podogonowe pomarańczowe. Kuper, pokrywy nadogonowe i ogon jaskrawe rdzawoczerwone, z tym że wewnętrzne sterówki są ciemnobrązowe. Mają bardziej charakterystyczny wygląd od spokrewnionych z nimi szaroczarnych kopciuszków o rdzawym ogonie.

Samice są podobne do samic kopciuszka, różnią się przede wszystkim rudawym lub płowopomarańczowym spodem ciała. Z wierzchu są jednolicie brązowoszare, od spodu bladorude. Ogon taki sam jak u samców. Gardło i obrączka oczna białe. Łatwo odróżnić samice kopciuszka od pleszki – po bardziej ciemnym upierzeniu tej pierwszej. Młode mają ogon ubarwiony jak u dorosłych, ale są rdzawo-brązowo i beżowo nakrapiane z wierzchu i prążkowane od spodu, podczas gdy młode kopciuszki są podobne do ciemniejszych rodziców. Różnice pomiędzy tymi dwoma gatunkami wynikają też z innych wymagań środowiskowych – pleszki niechętnie opuszczają tereny zadrzewione, a kopciuszki zasiedlają budynki na których nierzadko zakładają gniazda (stąd to one są bardziej znane wśród ludzi niż pleszki, choć niegdyś gnieździły się tylko w niedostępnych półkach skalnych i w wysokich górach). Osobniki z podgatunku P. phoenicurus samamisicus są ciemniejsze z wierzchu, mają białą wstawkę na lotkach 2. rzędu u obu płci i mniej bieli na czole u samca.

Pleszka ma postawę wyprostowaną, często regularnie kiwa ogonem i przykuca. Gdy przysiada zawsze energicznie potrząsa rdzawymi sterówkami. To zachowania obserwuje się również u kopciuszka i wynika ono z głęboko wrodzonego instynktu. Już młode osobniki bowiem wykazują ten odruch, choć dopiero zaczyna wyrastać im ogonek. Dają w ten sposób sygnał o przynależności do określonego gatunku. Wędruje przeważnie nocą.

Wymiary średnie

Długość ciała: ok. 14–15 cm
Rozpiętość skrzydeł: ok. 20-24 cm
Masa ciała: ok. 15–20 g

Głos

Wabi miękkim, wysokim “fuit” od którego zaczyna się pieśń, po nim następuje głębokie staccato, a koniec stanowią różne elementy trelu. Często melodia połączona jest z głosem alarmowym w “fuit tik tik”. Śpiew melancholijny, szybki, często z wplecionymi naśladownictwami śpiewu innych ptaków. Każda zwrotka zaczyna się tym samym wysokim, ostrym gwizdem “fuit”, potem następują 2–3 niższe, zmienne trelowe motywy, a kończy się często metalicznym, zgrzytliwym trelem. Śpiewa często ze szczytu drzewa, najintensywniej o świcie. Melodia pleszki jest bardziej złożona i rozbudowana niż w wykonaniu kopciuszka. Podgatunek Ph. phoenicurus samamisicus śpiewa wolniej i bardziej zgrzytliwie.

Siedliska

Pierwotnie pleszki zamieszkiwały przerzedzone fragmenty różnorodnych lasów iglastych, mieszanych i liściastych, prześwietlone sośniny, a zwłaszcza wiatrołomy, poręby, miejsca popożarowe, skraje lasu. Szczególnie przydatne do zakładania gniazd były stare drzewa. Obecnie występuje najliczniej w parkach, ogrodach, sadach i innej zieleni urządzonej miejskiej i wiejskiej blisko człowieka (ale unikają budynków), a także w widnych lasach liściastych i borach iglastych, a na północy w tajdze. W żadnym biotopie nie występuje licznie.

Okres lęgowy

W ciągu roku wyprowadza jeden-dwa lęgi: pierwszy w maju, a ewentualny drugi w czerwcu.

W okresie godowym pleszka wykazuje charakterystyczne zachowania, po których łatwo ją zauważyć. Samiec ma bardzo wytworne, czarno-biało-rdzawe upierzenie godowe, które w czasie zalotów eksponuje wabiąc samicę do odpowiedniej dziupli. Swą obecność w danej dziupli sygnalizuje wystawieniem przez otwór wlotowy raz wyrazistego rdzawego ogona, a raz błyszczącego na czarnej głowie, białego czoła.

Gniazdo

Budują gniazda w obszernych dziuplach o szerokim wejściu, skrzynkach lęgowych z dość dużym otworem wlotowym (np. rozkutym przez dzięcioły) lub ewentualnie w niszach budynków stojących w lesie lub parku. Czasem gnieżdżą się w połamanych gałęziach. Gniazdo w warstwie zewnętrznej ma liście, mech i inny materiał roślinny, a wyściełane jest piórami i włosiem. W bardziej zantropomorfizowanych okolicach zmieniają swe zwyczaje lęgowe i zamieszkuje budki lęgowe lub nawet wyjątkowo szczeliny w murach budynków, a nie dziuple. Zdarzało się nawet wyprowadzać im lęgi w skrzynkach pocztowych, które nie były zbyt często używane. Dla wielu miłośników ornitologii obserwacja pary pleszek jest ciekawym doświadczeniem i rzadko zdarza się usuwać gniazda w nietypowych lokalizacjach.

Jaja

Samica składa 6–7 turkusowych jaj.

Wysiadywanie

Samica pleszki wysiaduje jaja przez 12–14 dni. W powtarzanych lęgach jest już tylko 4–5 jaj.

Po wykluciu oboje rodzice od rana do wieczora prześcigają się w dostarczaniu owadów potomstwu. Młode, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po około 15 dniach, a po kolejnych dwóch tygodniach usamodzielniają się i opuszczają terytorium rodziców.

Pożywienie

Pleszki żywią się głównie owadami, które chwytają w locie ze stałego stanowiska lub zbierają z liści i ziemi. Ponadto jesienią zjadają też jagody i inne owoce.
Owady zbiera z pni, gałęzi i liści. Może zawisać przy nich w powietrzu lub wypatrywać swoje ofiary z odpowiedniego miejsca. Po jej schwytaniu wraca z powrotem do niego, gdzie ją zjada.

Badania wykazały, że ten 15-gramowy ptak w ciągu 8 godzin potrafi zjeść 24 g owadów przy temperaturze 7 stopni Celsjusza. W sytuacji gdy było o 5 stopni cieplej pleszka zjadała 16 g owadów dziennie, choć gdy eksperymentatorzy obniżyli racje żywieniowe do 10 g ptaki ginęły z głodu.
Dla wykarmienia swych piskląt pleszki przylatują ze złapaną zdobyczą do gniazda aż 400 razy dziennie, zabierając ze sobą parę owadów naraz.

Ochrona

Gatunek nie jest zagrożony według danych IUCN (status LC – Least Concern).
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.