Włochatka (Aegolius funereus)

Włochatka zwyczajna, włochatka, sowa włochata (Aegolius funereus) – gatunek średniego ptaka drapieżnego z rodziny puszczykowatych (Strigidae).

Występowanie

Zamieszkuje północnoeuropejską tajgę oraz górskie bory świerkowe. Spotkać ją też można w analogicznych strefach Ameryki Północnej. Do tej pory rozmieszczenie w Europie nie zostało w pełni poznane. W ostatnich kilkudziesięciu latach notuje się prawdopodobnie stopniowy rozrost areału występowania. Wzrasta też liczebność na obszarach dotychczasowego zasiedlenia. Sprawia to, że można ją czasem zauważyć bardziej na południu. Obecnie południowa granica zasięgu przechodzi przez Środkową Europę, Azję i Chiny. Można ją spotkać też w Alpach i średnich górach. To ptak osiadły lub wędrowny (głównie młode osobniki) – przeloty od marca do kwietnia oraz od września do listopada. Zimuje jednak w Europie.
W Polsce nieliczny ptak lęgowy; występuje nierównomiernie, głównie w górach (Sudety i Karpaty) i na północy kraju (Puszcza Białowieska, Augustowska, Pińska, Knyszyńska, Piska oraz Pomorze Gdańskie), nielicznie również w rozległych borach pasa nizin (Bory Dolnośląskie i kompleksy w woj. opolskim) i pojezierzy. Jeszcze niedawno uważano, że jest bardzo rzadką sową, ale coraz więcej jej stanowisk świadczy o rozszerzenie areału. W całej Europie Środkowej jej liczebność szacuje się na 5000 – 6000 par lęgowych, w Polsce na 700 – 1000 par.

Cechy gatunku

Mała sowa o zaokrąglonej sylwetce, dużej głowie i krótkim ogonie. Brak różnic w upierzeniu pomiędzy płciami, lecz samice większe od samców. Kolista szlara jest jasnoszara, ciemniejsza w pobliżu oczu i o czarnobrązowych brzegach. Wyraźnie widać białe, uniesione brwi. Jasnożółte tęczówki. Grzbiet oraz głowa brązowe, z brudnobiałymi, perłowatymi plamkami, które są większe na grzbiecie. Spód ciała biały z nieregularnymi rzędami szarobrązowych, podłużnych, rozmytych plam. Skrzydła i ogon brązowe z jasnymi plamkami. Nogi od skoku obficie biało opierzone aż po pazury, stąd wzięła się nazwa tej sowy. Ma dobrze opierzone nogi i palce. Młode ptaki różnią się ubarwieniem, są jednolicie rdzawobrązowe i pozbawione plam. Jedynie ich skrzydła i ogon mają białe kropki.
Pod względem upierzenia i rozmiarów przypomina pójdźkę, od której różni się bardziej kontrastową i jaśniejszą szlarą. Sama barwa upierzenia jest też wyraźniejsza. Obie sowy różnią się zachowaniem. Włochatka ma równy, prostoliniowy lot, a pójdźka falisty (gdy czatuje lub jest zaniepokojona wykonuje też przysiady i skłony). Pod względem wielkości jest mniejsza od gołębia.

Wymiary średnie

Długość ciała: ok. 24-26 cm
Rozpiętość skrzydeł: ok. 55-62 cm
Masa ciała: ok. 90-200 g

Głos

Wiosną można usłyszeć terytorialny śpiew samca o charakterystycznym i bardzo melodyjnym “hu-hu-hu”. Samotne samce odzywają się tak przez całą noc do maja i czerwca

Siedliska

Tajga i inne bory sosnowe, jodłowe lub świerkowe o bogatej strukturze. W Europie Zachodniej, np. we Francji, ze względu na brak odpowiednich drzewostanów zajmuje lasy liściaste, choć jeśli może to ich unika. Zasiedla też jednolite lasy świerkowe, gdzie powieszono budki lęgowe. W Polsce również zasiedla buczyny z domieszkami drzew iglastych, uprawy leśne, młodniki (miejsca schronienia za dnia), polany i zręby, ale i torfowiska czy doliny rzeczne, czyli okolice przestrzeni otwartych (tu żeruje). Nie wylatuje zwykle poza pas zwartych drzew. Jest zatem typowo leśną sową, która nawet zimą nie koczuje za pokarmem w większym oddaleniu od terenów lęgowych. Do rozrodu wymaga starodrzewi z dziuplami, najlepiej po dzięciole czarnym.

Okres lęgowy

Jeden lęg w roku (wyjątkowo 2 w latach masowego pojawu gryzoni)

Gniazdo

To wyspecjalizowane dziuplaki. Lęgną się w opuszczonej dziupli starego drzewa dzięcioła czarnego lub rzadziej w większych budkach lęgowych których otwór wejściowy ma średnicę 8-10 cm. Zaobserwowano, że wieszanie budek zwiększało liczebność tych sów na danym terenie. Nie buduje nigdy gniazd.

Jaja

W marcu – maju samica składa 2 do 7 białych jaj. W latach bardzo ubogich w gryzonie może nawet nie przystąpić do rozrodu.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres 26 do 28 dni przez samicę. Matka zajmuje się też wychowywaniem potomstwa, a samiec w tym czasie przynosi im świeży pokarm. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 30-35 dniach. Oboje rodzice nadal je jednak dokarmiają w pobliżu gniazda przez kilka następnych tygodni.

Pożywienie

Gryzonie, drobne ptaki do wielkości drozdów i owady. Na ptaki poluje jednak rzadko (czasem też na pisklęta), a w sezonie lęgowym najczęściej na myszy, norniki i nornice.
Polowania z zasiadki urządza tylko nocą. Atakować może zarówno z gałęzi, jak i na ziemi. Zdarza się jej siadywać na otwartych terenach, polany, łąki śródleśne, zręby, czyli tam, gdzie myszy liczniej występują. Gdy szuka zdobyczy w locie bardzo dokładnie potrafi ją zlokalizować, dzięki wyjątkowej umiejętności słuchu (choć i wzrok ma dobry). Po schwytaniu ofiarę zabija szponami. Włochatkę widywano też jak wyszukiwała w gałęziach i dziuplach młodych innych gatunków ptaków. Może gromadzić zapasy, na zimę lub w okresie lęgowym dla młodych, w przypadku obfitości pokarmu. W wybranej dziupli można znaleźć niekiedy dużą ilość upolowanych ofiar. Mimo iż włochatka jest ptakiem drapieżnym to ma naturalnych wrogów, szczególnie w nocy. Polować na nią może puszczyk, puchacz i puszczyk uralski. Sprawia to, że unika ich rewirów łowieckich i zasiedla inne obszary. W dzień przebywa w ukryciu, zwykle w dziupli, ale zachowuje czujność. Gdy słyszy skrobanie wspinającej się po pniu kuny wygląda na zewnątrz i w razie potrzeby ucieka przed napastnikiem. Po wypluwkach można rozróżnić włochatkę od pójdźki. Zawierają bowiem sierść z niestrawionymi częściami pokarmu. Wypluwki pójdźki, przez to, że są w nich resztki po owadach, przyjmują bardziej okrągłą formę.

Ochrona

Gatunek objęty ochroną. Sowie tej zagraża utrata naturalnych siedlisk, a najbardziej wycinanie starodrzew.