Dzięcioł zielonosiwy (Picus canus)

Dzięcioł zielonosiwy (Picus canus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzięciołowatych (Picidae).

Występowanie

W Polsce nieliczny ptak lęgowy na południu i północnym wschodzie. Widuje się go na Śląsku i w Małopolsce (50 – 60 par), a w górach po piętro regla dolnego. Nielicznie występuje w południowej części Mazowsza, na Lubelszczyźnie i Kielecczyźnie, a na północy spotkać go można w Podlasiu, Suwalszczyźnie i północnej części Mazur aż po Pojezierze Iławskie i Wysoczyznę Elbląską (25 – 35 par). Ostatnie lata przyniosły nowe stanowiska w Wielkopolsce i pojedyncze pary lęgowe na Pomorzu Zachodnim i Gdańskim. W Europie Środkowej jego zagęszczenie szacuje się na 10-25 par lęgowych na 100 km2, w Puszczy Białowieskiej ok. 5 par, a na Wysoczyźnie Elbląskiej ponad 6 par lęgowych.

W Polsce rozmieszczenia dzięcioła jest podobne do tego z XIX wieku. Czasowo populacje mogły maleć na skutek wyrębu drzewostanów liściastych, osuszania terenów zabagnionych i niszczenia naturalnych dolin rzecznych. Możliwe też było zaniżanie ilości tych ptaków w trakcie monitoringu, przez skryty tryb życia. W latach 80. nastąpiła ekspansja tych dzięciołów na Śląsku (400 – 500 par), a w latach 90. w Wielkopolsce. Obecnie odnotowuje się wzrost liczebności w różnych stanowiskach.

Cechy gatunku

Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. W upierzeniu dominuje szara i zielona barwa, co rzadkie u dzięciołów (od tego wzięła się nazwa gatunkowa ptaka). U samca szara głowa, kark i szyja oraz spód ciała szare z niebieskawym odcieniem. Na czole mała czerwona czapeczka, której brak u samicy (w tym miejscu ma szare pióra). Za czapeczką biegną słabo zaznaczone brunatne pręgi (u samicy również na czole), czarny wąs. Na grzbiecie widać czarne paski – krótki między nasadą dzioba a okiem, długi cienki pasek od nasady dzioba po boki podbródka. Grzbiet szarozielony, a kuper żółtozielony. Skrzydła oliwkowe, sterówki szarobrunatne. Pierś i brzuch są szarozielone, a podogonie szarobiałe. W locie szyja wydaje się być krótka. Młode nie różnią się znacznie od ptaków dorosłych, choć ich upierzenie jest mniej kontrastowe o brązowym odcieniu.

To ptak średniej wielkości, trochę większy od kosa. Odróżnia się go od dzięcioła zielonego po zielonożółtej szyi i czerwonej czapeczce tego drugiego (sięga aż ku tyłowi głowy, co widać w locie). Dzięcioł zielonosiwy jest poza tym mniejszy i ma stosunkowo krótszy, delikatniejszy dziób i bardziej zwartą sylwetkę w locie. Jego głos jest też mniej donośny i opada w końcowej części frazy.

Wymiary średnie

  • Długość ciała: ok. 28–29cm
  • Rozpiętość skrzydeł: ok. 45–46cm
  • Waga: ok. 100–145g

Siedliska

Stare, luźne, dojrzałe mieszane lub liściaste drzewostany o niewielkiej zwartości i z martwymi drzewami. Preferuje obszary pagórkowate, zadrzewienia śródpolne, park na peryferiach miast, szpalery drzew wokół stawów, skraje kompleksów leśnych graniczące z otwartymi terenami łąk, nieużytków, wiatrołomów i zrębów. Najczęściej spotkać go można w buczynach, łęgach i grądach, a tylko wyjątkowo w borach. Rzadziej zasiedla tereny górskie niż dzięcioł zielony, a jeśli to przebywa na skrajach lasów iglastych.

Toki

Dzięcioły zielonosiwe łączą się w pary wczesną wiosną (początek marca) i wtedy zwracają uwagę obserwatorów osobliwym zachowaniem. Toki zaczynają się w ciepłe i bezwietrzne dni. Od marca do końca maja słychać ich głośne, ale przyjemne dla uszu człowieka, pokrzykiwanie. Poza tym biegają energicznie po pniach, przelatują pomiędzy drzewami i uderzają dziobem w gałęzie. Wydawane bębnienie jest najintensywniejsze w trakcie tworzenia się par i wybierania miejsc na gniazdo. To ptak terytorialny, więc gniazduje pojedynczo i z dala od innych par. Areał zajmowany przez daną parę lęgową obejmuje średnio ok. 1-2 km2, choć zdarzają się mniejsze powierzchnie – 0,1 – 0,2 km2. Samce zajętość danego obszaru manifestują długimi lotami. Pary są monogamiczne.

Gniazdo

Okres lęgowy zaczyna się w kwietniu i trwa do przełomu czerwca i lipca. Lęgnie się w samodzielnie wykutej przez oboje rodziców dziupli, do 5 – 7 m nad ziemią (odnotowano jednak dziuple nawet na 0,2 m i na 24 m nad ziemią), w spróchniałym lub usychającym zwykle drzewie liściastym – buku, topoli, dębie, olszy lub lipie (czasem też w sośnie i wierzbie). Wykucie dziupli może potrwać 9 – 21 dni. Jej otwór wlotowy ma wymiary ok. 60×55 mm i jest owalny. Wyścielenie skąpe, mogą tam być jedynie próchno i cienkie wiórki. W przypadku gdy brakuje odpowiednich drzew na stworzenie komory gniazdowej wraca do dziupli z poprzednich lat.

Jaja

Jeden lęg w roku, w maju, 7 do 9 białych jaj w zniesieniu.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres 15 do 18 dni przez obydwoje rodziców. Wykluwają się ślepe i nagie. Na piętach widać u nich zrogowaciałe zgrubienie. Opierają się na nim, gdy siedzą na dnie twardej dziupli, gdyż ta nie jest niczym wysłana. Starsze młode wychylają głowy z otworu dziupli, gdzie na ich rodzice jedynie przysiadają aby je nakarmić pojedynczo – gdy jedno pisklę dostanie pokarm ustępuje następnemu z rodzeństwa. W gnieździe są ciche i odzywają się tylko w czasie karmienia. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 20 dniach. Dojrzałość płciową osiągają w 2. roku życia. Zimą dorosłe ptaki pozostają na terenach lęgowych, ale młode dzięcioły wyruszają w wędrówki za nowymi terytoriami dla stałego zasiedlenia się. Nie są one dalekie, bo zwykle ograniczają się do kilkudziesięciu kilometrów od miejsc ich urodzenia.

Pożywienie

Owady, głównie mrówki z rodzaju Lasius i Formica (zarówno postacie dorosłe, poczwarki i jaja). Zbiera je z powierzchni lub wydobywa z miękkiego drewna. Zimą może korzystać z żerowisk dzięciołów czarnych i dzięki temu docierać do mrowisk ukrytych pod pokrywą śnieżą (sam tego nie potrafi). Pożywia się też roślinami, a najchętniej owocami jarzebiny, orzechami laskowymi bzem czarnym, ziarnami i sokami sączącymi się z drzew.

Żeruje przeważnie na ziemi sondując dziobem podłoże i rozgrzebując miejsca, gdzie gromadzą się mrówki. Wyciąga je swym długim i lepkim językiem. Mrówki są również pokarmem dla jego piskląt. Rodzice karmią je poprzez zwrócenie treści pokarmowej żołądka (regurgitacja). Poza tym bezkręgowców szuka na martwych i zamierających drzewach w zagłębieniach kory. W okresie zimowym spotkać można go w ludzkich osiedlach, gdy penetruje ściany budynków i wyjada pożywienie z karmników.

Ochrona

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony czynnej.