Trznadel zwyczajny (Emberiza citrinella)

Trznadel zwyczajny, trznadel, trznadel żółtobrzuch (Emberiza citrinella) – mały ptak częściowo wędrowny z rodziny trznadlowatych.

Występowanie

To jeden z najliczniej reprezentowanych gatunków ptaków w Europie i na środkowoazjatyckich stepach zachodniej Syberii. Dawniej, gdy większość tych terenów porastały lasy, trznadle zamieszkiwały przede wszystkim lasostepy porośnięte krzewami. Zimują z reguły w pobliżu terenów lęgowych. Południową granice stanowi rejon Morza Śródziemnego. Przeważnie to gatunek osiadły. Tylko część populacji z północnej i północno-wschodniej Europy niedaleko migruje do regionów o łagodniejszym klimacie.
W Polsce liczny ptak lęgowy równomiernie występujący w całym kraju, także w górach. Większość osobników zimuje na miejscu, choć niektóre wybierają się do Europy Zachodniej. Przeprowadzone w Polsce badania dotyczące ich udziału w różnych siedliskach dowiodły, że trznadle zajmują w 1/3 lasy i pola uprawne, a w 1/4 przypadków łąki. Jedynie w 8% zasiedlały sady, nieużytki i obrzeża siedlisk ludzkich.

Cechy gatunku

W okresie godowym odróżnienie płci po upierzeniu nie sprawia problemu nawet z większej odległości. Różnią się bowiem ilością i jaskrawością żółtej barwy. Podobnie jak u łuszczaków, szaty godowe są wynikiem nie pierzenia się, ale ścierania się końcówek piór, które wyrastają już jesienią. Nowe pióra są obrzeżone ciemną barwą ścierającą się w trakcie zimy. W ten sposób wiosną ukazują się jasnożółte spodnie części piór. Samiec w upierzeniu godowym ma głowę złoto-żółtą z brązowawymi i szarobrązowymi podłużnymi kresami na wierzchu głowy i policzki. Spód ciała również żółty z brunatnym kreskowaniem i kasztanowatą przepaską na piersi złożoną z plam w postaci łez. Wierzch ciała rdzawobrązowy z ciemnymi plamkami. Kuper cynamonowo-rdzawy. Samica raczej oliwkowobrązowa o nieco bardziej stonowanych barwach, z wyraźniejszym kreskowaniem na głowie i spodzie ciała. W okresie spoczynkowym obie płci podobne, o jaśniejszym i mniej kontrastowym ubarwieniu. Oznaczenie równych wielkością płci w terenie jest wtedy trudne. Natomiast młode ptaki można odróżnić podczas dokładnego oglądania ptaka w ręku patrząc na kształt sterówek. Ważną cechą gatunkową jest podłużna biała pręga na brzegach ogona. Ptak jest nieco większy od wróbla – ma dłuższy ogon i wydaje się bardziej smukły. Jest mało płochliwym ptakiem i nie kryje się przed człowiekiem. Lot trznadla nie jest charakterystyczny.

Wymiary średnie

Długość ciała: ok. 16–19 cm
Rozpiętość skrzydeł: ok. 23–29 cm
Masa ciała: ok. 28–30 g

Głos

Krótki, równobrzmiący motyw z szybko powtarzanych tonów z wysokim zakończeniem. Często śpiewa na czubkach drzew, krzewów, na liniach energetycznych i w innych wyeksponowanych miejscach. Swą charakterystyczną melodię śpiewa od lutego aż do jesieni. Głos wabiący to “cik”, a wznosząc się wydaje odgłos “srit”. Pod koniec zimy śpiew brzmi inaczej – “di di di di dieh”.

Siedliska

Po skowronku to najpospolitszy w Polsce ptak terenów otwartych. Zajmuje wiele siedlisk – różnorodne obszary dobrze nasłonecznione, będące mozaiką zadrzewień, krzewów i terenów otwartych, np. obrzeża widnych lasów liściastych i borów, pola, łąki (choć musi tu rosnąć choć parę drzew lub krzewów), polany, zarośla, drzewa owocowe, sady, budynki i ogrody. Spotkać go można od nizin po piętro kosodrzewiny i w pobliżu potoków i rzek. Unika miast, choć jest spotykany na obrzeżach wsi (zimą odwiedza je stadami). Nie występuje też w zwartych drzewostanach. Trznadle nie boją się ludzi, więc można je zobaczyć na wsiach, przy szosach, gdzie wyszukują ziaren i nasion najróżniejszych chwastów.

Okres lęgowy

Wczesną wiosną zimowe stada zaczynają się rozpadać. Poszczególne pary szybko obejmują swoje odpowiednie terytoria lęgowe na obszarach pokrytych mozaikowym krajobrazem – z terenami otwartymi i zadrzewieniami. Upatrzone rewiry samce zaciekle bronią przed rywalami. Przed wybraną partnerką natomiast stroszą się z opuszczonymi skrzydłami i rozłożonym ogonem, który w ten sposób odsłania białe obrzeżenia ogona i rdzawy kuper. W trakcie zalotów partnerzy podnoszą się z ziemi i pokazują sobie źdźbła i kłosy traw aby prawdopodobnie zamanifestować gotowość do założenia gniazda. Tworzone pary są monogamiczne.
W ciągu roku wyprowadza 2 lub 3 lęgi, od kwietnia do lipca.

Gniazdo

W płytkim zagłębieniu w ziemi w warstwie ziół, w miejscu dobrze nasłonecznionym, lecz osłoniętym zwisającymi gałązkami lub źdźbłami trawy. Ulokowane może być wyjątkowo nisko na krzewie lub świerku. Czasem może się gnieździć na rozległych porębach z obfitą roślinnością złożoną z roślin zielnych i krzewów, skarpach rowów, gdzie rosną kępy traw i niskie, cierniste krzewy. Budową konstrukcji zajmuje się samica. Składa się z liści, mchu, korzonków, źdźbeł słomy i trawy, a wyścielenie stanowi włosie i miękkie trawy.

Jaja

Składa 3 do 5 białawych, niebieskawych lub fioletowawych jaj z nitkowatymi szarofiołkowymi plamkami o średnich wymiarach 21×16 mm.

Wysiadywanie

Od złożenia ostatniego jaja trwa przez okres od 13–14 dni. Pisklęta wylatują z gniazda po ok. 2 tygodniach.

Pożywienie

Wiosną i w lecie oprócz nasion głównie owady (dorosłe, larwy, poczwarki i jaja), pająki i inne bezkręgowców, a jesienią i zimą nasiona traw, najróżniejszych chwastów i ziarna zbóż. Żeruje głównie na ziemi, również w miejscach nieosłoniętych, choć rzadko szuka pokarmu w siedliskach gęsto zarośniętych i zacienionych. Owady zbiera też z roślin. Po okresie lęgowym trznadle łączą się w stada w których mogą też się znaleźć zięby i inne łuszczaki. Razem szukają pożywienia na polach i w okolicach siedlisk ludzkich. Zimą, gdy zalega pokrywa śnieżna, pojawiają się w okolicach paśników dla zwierząt i karmników dla ptaków.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.